Claire Verkoyen: 
Porselein als canvas

In 2008 reisde beeldend kunstenaar Claire Verkoyen (1959) naar de Chinese porseleinstad Jingdezhen, waar alles op het gebied van porselein gemaakt wordt, van metershoge vazen en meterslange tegels tot minuscule vaasjes en kunstig gevormde porseleinen bloemen. In de werkplaatsen in Jingdezhen heeft ze grote vazen in een eigen variant laten produceren en naar Nederland laten transporteren. De vazen werden met behulp van zelf ontworpen en gezeefdrukte transfers voorzien van semi-abstracte composities, geinspireerd door patronen uit de folk art.

DOOR PIET AUGUSTIJN | FOTO’S JAN VAN ESCH
Als vervolg op die eerste reis werkte ze in 2010 met studenten van de Keramiekafdeling van de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam zes weken in The Pottery Workshop, een artist in residence locatie in Jingdezhen. Tijdens dit verblijf ontdekte ze het flinterdunne eierschaalporselein dat hier sinds de 14e eeuw wordt gemaakt en traditioneel beschilderd wordt met voorstellingen in opglazuur. Met name de kommen in verschillende formaten vormen een technisch hoogstandje, waarvan het succes, naast het Chinese vakmanschap, mede bepaald wordt door het locale porselein. “De kwaliteit van dit porselein kan door geen enkel Europees porselein geëvenaard worden. Zoals men in China zegt: it is as white as jade, as bright as a mirror, as thin as paper, as resonant as a gong”, zegt Claire Verkoyen enthousiast. “De wanddikte varieert afhankelijk van de grootte van de kom van 0,5 tot 2 mm, vanwege de breekbaarheid zijn het ook in het verleden nooit gebruiksvoorwerpen geweest, maar staaltjes van technisch kunnen, prestige objecten die de grenzen van wat mogelijk is opzoeken. Vanuit een groeiende interesse in dit tere materiaal ben ik wat onderzoek gaan doen naar toepassingen in Nederland en ook hier is aan het begin van de 20e eeuw het eierschaalporselein een tijdlang geproduceerd, met name  door de Haagse plateelfabriek Rozenburg. Op de Wereldtentoonstelling van 1900 in Parijs werden de prachtige dunne, met Jugendstil motieven beschilderde borden en vazen een gigantisch succes. Het nieuwe porselein kreeg lovende kritieken, was al snel vrijwel uitverkocht en zorgde voor lange lijsten met bestellingen. Het Rozenburg porselein was behoorlijk aan de prijs omdat slechts de helft van de producten goed uit de oven kwam. Helaas nam de belangstelling af toen massaproducten de markt veroverden. Daarnaast verslechterden de economische omstandigheden en uiteindelijk betekende het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog de genadeslag”.
In eigen atelier experimenteerde Verkoyen in het verleden met bone china porselein, waarmee ze flinterdunne cilindervormen en platte schalen in mallen afgoot. In 2012 realiseerde ze met het aangeschafte porselein uit Jingdezhen de serie Shaping Space. Aan deze serie ging een lange periode van 3D tekenen op de computer vooraf. 
“Het op een speelse manier omgaan met computerprogramma’s leidt vaak tot verrassende resultaten. Aan het begin van een nieuw ontwerpproces probeer ik me zo open mogelijk op te stellen. Bij het onder de knie krijgen van een programma ga ik dan ook heel intuïtief te werk, steeds blijkt weer dat zg. fouten tot de meest originele  resultaten leiden, ik vind het een geweldig spannend proces. In de serie Shaping Space probeer ik mijn verbeelding en vindingrijkheid te projecteren op een zg. posthumaan wereldbeeld,  waar de mens plaats heeft gemaakt voor leefvormen die resistenter zijn gebleken. Op het concave oppervlak van de kom weven insecten dunne draden tot fragiele netten, die zich weer uitbreiden tot landschappen, in een doorlopende ‘loop’ met elkaar verbonden. In dit utopische toekomstbeeld heeft ons huidige produktieproces van maken/tot stand brengen plaatsgemaakt voor een verstrengelde combinatie van produceren, groeien en bouwen. Utopische wereldbeelden kunnen wellicht leiden tot een andere kijk op ons technologische en biologische tijdsbestek.” 
Op de recente serie kommen Evolution visualiseert ze evolutionaire processen, waarbij ze tijdens het ontwerpen van de tekeningen en het schuiven met de gezeefdrukte onderdelen tot collages, het toeval een belangrijke rol heeft gegeven. “Ook in evolutionaire processen speelt het toeval een rol, in de natuur vormt het de opmaat voor verandering, voor de ontwikkeling van nieuwe soorten. Net als natuurlijke vegetatie ogenschijnlijk een chaos is, zoek ik in deze serie naar een chaotisch natuurlijk beeld, waarbij soms pas na langduriger kijken een onderliggende structuur of orde zichtbaar wordt, gevormd door herhaling van dezelfde elementen.” De complexe tekeningen die duidelijk méér zijn dan toegevoegde, vormafhankelijke decoraties strekken zich uit rond het oppervlak van de dunne kommen, waardoor ieder aanzicht een nieuw beeld oplevert. Soms bewerkt ze alleen de binnen- of buitenkant, vaker beide kanten waarbij de decoraties doorlopen over de randen en de onderkant, de transparantie van het materiaal zorgt voor een ruimtelijke beleving van de voorstellingen. Er ontstaat een samenspel van scherp afgetekende bladvormen en stengels gecombineerd met vervagende silhouetten die door de andere kant van de kom heen schijnen, als in een onderwater wereld waarbij het zicht in de verte belemmerd wordt. Plant- en bladvormen in vele variaties slingeren zich door elkaar heen en vormen een krioelende wirwar aan vegetatie, bevolkt door slangen, vissen en kwallen.
Claire Verkoyen vindt het canvas voor haar tekeningen, de kom- en schaalvormen, in afgelegen werkplaatsen in Jingdezhen. In 2014  heeft ze in een van die werkplaatsen kunnen experimenteren met het schilderen op het ongebakken porselein en het graveren met speciale handgemaakte graveermesjes, een nieuwe richting die volgens haar zeker een vervolg gaat krijgen. Voordat alles op transport gaat naar Amsterdam laat ze ook de verpakkingsdozen in China op maat maken. “Deze fragiele schoonheden kunnen niet zonder een goede verpakking, elke schaal ligt in een eigen voorgevormd satijnen bedje. Verpakkingen zijn een aparte industrie in een stad vol porselein, ze maken er echt iets moois van. Pas in Amsterdam breng ik de gezeefdrukte decoraties aan, de concentratie en rust die daarvoor nodig zijn vind ik alleen in mijn eigen atelier.”

• Vernieuwd Verleden. Groepstentoonstelling rond sieradenmaker Evert Nijland met werken van o.a. Claire Verkoyen, Hella Jongerius, Marc Mulders en Barbara Broekman. CODA Museum, Vosselmanstraat 299, NL-7311 CL Apeldoorn, +31 (0)55-5268400. Open: dinsdag t/m vrijdag 10.00-17.30 uur, zaterdag 10.00-17.00 uur, zondag 13.00-17.00 uur. Van 5 maart t/m 28 aug. 2016. www.coda-apeldoorn.nl
• Botanica. Groepstentoonstelling met werk van o.a. Claire Verkoyen, Marja Kennis. Keramiekcentrum Tiendschuur Tegelen, Kasteellaan 8, NL-5932 AG Tegelen, +31 (0)77-3260213, info@tiendschuur.net | Open: dinsdag tot en met zaterdag 14.00-17.00 uur, zondag 11.00-17.00 uur. www.tiendschuur.net
• Atelierbezoek Claire Verkoyen in Amsterdam mogelijk op afspraak. www.claireverkoyen.com
 
FOTO’S 
1. Claire Verkoyen, Shaping Space I, 2012;  eierschaalporselein; h. 17 cm, Ø 40 cm. Privé collectie
2. Claire Verkoyen, Evolution, 2015; serie schalen in zwart en goud, eierschaalporselein; v.l.n.r.:  h. 16 cm, Ø 42 cm | h. 8 cm, Ø 18,5 cm |h. 12 cm, Ø 28,5 cm
3. Claire Verkoyen, Evolution II, 2015; eierschaalporselein; h. 12 cm, Ø 28 cm
4. Claire Verkoyen, Selection I (onderaanzicht), 2015; eierschaalporselein; h. 16 cm, Ø 42 cm
5.  Claire Verkoyen, Selection II, 2015; eierschaalporselein; h. 11 cm, Ø 29 cm
6. Claire Verkoyen, Evolution III, 2015; eierschaalporselein; h. 12 cm, Ø 28,5 cm
7. Claire Verkoyen, Small Bowl 4, 2015; eierschaalporselein, handbeschilderd en gezeefdrukt; h. 8 cm, Ø 18,5 cm
8. Claire Verkoyen in China