Claire Verkoyen, Prints op porselein, artikel door Anne Berk, gepubliceerd in Kunstbeeld, juli 2003
Met een sensueel gebaar ontvouwen drie bloemen hun rooddooraderde bladeren, of is het één en dezelfde bloem die zichzelf behaagziek van alle kanten toont? De drie bloemen op drie porseleinen schalen kunnen als een sequentie worden opgevat. Ze zijn met behulp van transfers op het porselein aangebracht, maar ze lijken los te komen van de vlakke ondergrond. Ze hebben de specifieke ruimtelijke werking die eigen is aan computertekeningen, het kantelen van de vormen incluis. Het zijn wonderlijke creaties, met een ongrijpbare, steriele schoonheid. Hun vlezige bladeren zijn transparant alsof ze worden doorgelicht. De schaalvormen doen denken aan kweekbakken in laboratoria. Deze bloemen zijn niet gegroeid. Het zijn gemanipuleerde vormen van leven, opgebouwd uit elementen.
Claire Verkoyen legt me uit hoe ze de bloemen ontwierp met het tekenprogramma 3D Studio Max van de computer. Uitgangspunt is een bol, die wordt ‘gestretcht’ tot een langgerekte ovaal. Daarna vindt het ‘bending’ (buigen van het element) plaats, vervolgens het ‘mapping’ (het aanbrengen van strepen op het element), en tenslotte het vermenigvuldigen en groeperen van het element. ‘Ik wil geen bestaande plaatjes reproduceren, maar zelf beelden genereren,’zegt Verkoyen.’En omdat ik niet goed kan tekenen is de computer een geweldig medium.’
Je zou de computertekeningen op papier uit kunnen printen, maar dat bevredigt Verkoyen niet. Voor haar is de keramische drager wezenlijk. Het verfijnde bone-china porselein geeft een meerwaarde aan de ijle, verfijnde tekeningen, die met fotografische zeefdruk en transfers op de klei worden overgebracht.
Verkoyen, die haar opleiding volgde aan de St-Joostacademie in Den Bosch, is altijd gefascineerd geweest door klei. Verkoyen is zich ervan bewust dat de klei-moleculen tijdens het bakken een volslagen andere structuur krijgen, en die verandering van de materie prikkelde haar verbeelding.
Aanvankelijk maakte ze sculpturen van losse keramische elementen, onder andere van moleculen. Op haar atelier hangt een foto van zich vermeerderende gistcellen, die tijdens dit proces ‘dochtercellen’ produceren. Het lijkt een inspiratiebron voor de ‘Octopus-serie ‘ te zijn geweest, uitdijende vazen die uit grote en kleine bollen zijn opgebouwd.
In 1995 vertaalt ze de molecuulstructuur niet in een plastische vorm, maar gebruikt zij hem voor het eerst als decoratie op een keramische drager. Dat gaf haar een grotere vrijheid. ‘On a moonlight mission,’ uitgevoerd in het kader van het project Aktie-Reaktie van de keramiekfabriek Kon. Tichelaar in Makkum, was een keerpunt in haar werk. Verkoyen reageerde op het vlakke werk van Frans Ottink en wilde zoveel mogelijk diepte suggereren. Ze gebruikte een patrijspoort als kader, en toonde de wereld in close-up (uitvergrote moleculen) en van veraf (zeegezichten).
In Makkum raakte Verkoyen vertrouwd met de mogelijkheden van de fotografische zeefdruk, een nieuwe techniek waarbij ook subtiele schaduwen kunnen worden weergegeven. Vervolgens besloot ze om de afbeeldingen zelf te genereren op de computer, in plaats van de bestaande wereld te kopiëren. Het kostte haar ettelijke maanden om de tekenprogramma’s ‘Studio Max’ en ‘Claystudio’ onder de knie te krijgen. En tenslotte verdiepte ze zich tijdens een werkperiode in het Europees Keramisch Werkcentrum in het ‘witte goud’, bone-china, de fijnste porseleinsoort.
Scheppen
Techniek speelt een grote rol in het werk van Claire Verkoyen. De beheersing van al deze technieken is een voorwaarde om de inhoud optimaal te verbeelden. ‘Ik beschouw mijn atelier als een laboratorium. Ik vind het heel belangrijk om al deze alle processen zelf te beheersen, want daarin liggen de mogelijkheden tot vernieuwing besloten. Je ontdekt dingen die je van te voren nooit kon voorzien.’ Het werk van Verkoyen gaat over het scheppen, over het ontstaan van vormen en over het spanningsveld tussen natuur en techniek. Wat is het verschil tussen gegroeide en kunstmatige vormen?
In 1998 maakt Verkoyen een tegeltableau (Images fromUtopia I) met een voorstelling van een machientje uit de microbiologie dat moleculen binnenhaalt op een rol, om ze in een andere gedaante weer uit te spuwen. ‘Dat vind ik een fascinerend apparaat. Daarmee kun je nieuwe organismen creëren,’ vertelt de kunstenaar. Het bracht haar op een idee. Het aaneenschakelen van vormen heeft Verkoyen altijd geboeid, maar wat ze eerst ruimtelijk verbeeldde, doet ze nu op de computer, waarbij ze uitgaat van de bolvorm. Aan de muur in haar atelier hangt een plaatje van een ‘bucky ball,’ een bol die uit allemaal kleine bollen bestaat. Door hem van een steel te voorzien gaat hij eruit zien als een uitbottende plant, een motief dat ze op een kan heeft aangebracht. En lijken die bolle vormen niet op de ogen van een insect? In Images from Utopia II en II (2000) laat Verkoyen de moleculen uitgroeien tot complexe, geconstrueerde levensvormen die lijken op larven, insecten en planten, maar het niet zijn. Ze knipoogt naar de Schepper en parodieert de wetenschap.
Volgens het NRC (11-6-98) wordt de 21ste eeuw de ‘bio-eeuw’. Het erfelijk materiaal van bacteriën en schimmels, fruitvlieg, muis tot mens is bijna geheel in kaart gebracht, en niet langer voorbehouden tot de soort waarin ze ontdekt zijn. Genen zijn verplaatsbare eenheden geworden. Onderzoekers knippen en plakken met erfelijke informatie. Vierkante meloenen, ingebouwde gifstoffen, of bacteriën die insuline aanmaken, het is het ontwikkeling die een hoge vlucht neemt en veel discussie oproept. Verkoyen zelf heeft gemengde gevoelens over de toekomst.’Ik vermoed dat insecten een grotere overlevingskans hebben dan mensen.’
Nadat Verkoyen haar utopieën had gecreëerd, sneed ze de afbeeldingen van insecten, planten en bloemen in stukken om er nieuwe, fragmentarische beelden mee te creëren. De kunstenaar/schepper is immers almachtig! Delen van bladeren worden afgewisseld met virtuele lichaamsvormen die met ‘Clay studio’ zijn getekend, een programma waarmee je organische vormen in elkaar kunt laten overvloeien.
Analoog aan de natuur genereert Verkoyen nieuwe levensvormen, maar soms schrikt ze terug voor hun ongenaakbare perfectie. ‘Ik wilde de menselijke hand terug in mijn werk.’ Via internet kwam ze een schilderes op het spoor die gespecialiseerd was in Japanse schilderingen op rijstpapier. De samenwerking die hieruit voortvloeide leidde tot verrassende resultaten. Een geconstrueerd insect tussen de wiegende bamboebladeren. Een vlinder die met enkele streken is neergezet, en neerstrijkt op een kunstmatige paddestoel, klaar om op te vliegen. In dit werk zijn natuur en techniek zijn niet langer elkaars tegenpolen, maar vormen een volmaakte symbiose.
Anne Berk
Claire Verkoyen neemt deel aan de door Christian Wisse georganiseerde tegeltentoonstelling ‘Nieuwe visies op de tegel’, 2 juli t/m 9 aug. Cultureel Centrum Corrosia, Markt 5-7, Almere-Haven, 036- 5215929, wo t/m za 12-17. Website www.claireverkoyen.com